SOCAR 235 milyon dollarlıq sifarişini niyə 'Tekfen'ə verib?

ARDNŞ-in yeni inzibatı binasının - SOCAR TOWERS-in şöhrəti böyük, görünüşü isə gözəldir. Onun təməlqoyma mərasimi də böyük təntənə ilə keçirildi, prezident İlham Əliyev və ARDNŞ prezidenti Rövnəq Abdullayev bu bina haqqında fəxrlə danışdılar. Bina hələ hazır olmasa da, üstəlik, tikintinin gedişi ilə bağlı heç kimə heç bir «sirr» verilməsə də, onun layihəsini hazırlayan «Heerim Architects & Planners Co. Ltd» şirkətinin (Koreya) təqdim etdiyi eskizdən bu göydələn kifayət qədər yaraşıqlı görünür. Rəsmi açıqlamalardan bilinən odur ki, 200 metr hündürlüyündə olacaq binanın 40 mərtəbəsi yerüstü, 2 mərtəbəsi isə yeraltı olmaqla, ərazisi ümumilikdə 5 hektar sahəni əhatə edəcək. Bəzən 2000, bəzən də 2200 nəfərin burada işləyə biləcəyi deyilir. Binada istifadə sahəsi 100 min kvadratmetrdir, orada 5 konfrans zalı, fitnes mərkəzi, eyni vaxtda 1243 nəfərin istifadə edə biləcəyi bir neçə yeməkxana fəaliyyət göstərəcək, yeraltı və yerüstü avtomobil dayanacaqları olacaq.

Amma binanın başa gələcəyi xərcin miqdarı da az şey demir. Bu vəsait 235 milyon dollar, başqa sözlə, 185 milyon manatdır. Necə deyərlər, kifayət qədər böyük, şöhrətli və gözəgəlimli bir məbləğdir. Dövlət büdcəmizin az qala 2 faizini təşkil edir. Adətən bizim hökumət rəsmiləri gəlir və xərclərimizi Ermənistanın xərc və gəlirləri ilə müqayisə etməyi sevir, 235 milyon dollar bu mənada Ermənistan büdcəsinin ondan birini edir. Lakin biz müqayisə üçün öz büdcəmizə üz tutaq. 2011-ci il dövlət büdcəmizdə iri şəhərlərin xərcləri aşağıdakı kimi göstərilib (milyon manatla): Sumqayıt - 60, Gəncə 54, Şəki 31, Lənkəran 30. Büdcədə paytaxt Bakının xərcləri ayrıca göstərilmir, amma yuxarıda sadalanan digər 4 iri şəhərin 1 illik xərci 175 milyon manatdır, yəni bizim haqqında danışdığımız binanın xərcindən 10 milyon manat az. Bu binanın xərci büdcəmizdə ali təhsilə ayrılan xərclərdən təxminən 2 dəfə çoxdur. Onu da yada salaq ki, Səhiyyənin İnkişafı barədə 5 illik Dövlət Proqramı çərçivəsində son 5 il ərzində cəmi 200 milyon manat xərclənib, təxminən SOCAR TOWERS-in xərci qədər. Bir sözlə, binanın tikintisi sıradan bir layihə deyil. İqtisadçı ekspert Rövşən Ağayev hesab edir ki, bu qiymətə inzibati bina tikmək indiki Azərbaycan reallığında hətta fantastik sayıla bilər.

Bəlkə elə bu səbəbdən də ictimaiyyət arasında müəyyən suallar ilk gündən, yəni bina ilə bağlı ilk xəbərin yayıldığı andan səslənməyə başladı.
- Bir bina üçün bu məbləğ çox deyilmi?
- Bir şirkət üçün bu qədər xərcə ofis tikmək israfçılıq deyil ki?
- Bu pula qeyri-neft sektorunda iri bir müəssisə qurmaq olmazdımı?
Nəhayət, hər zaman eşitdiyimiz və Azərbaycan üçün çox xarakterik olan suallar:
- Layihənin qiyməti şişirdilibmi?
- Onun icrası şəffafdırmı?

GİZLİ MƏLUMATLARLA ƏN BAHALI BİNA TİKMƏK

12 oktyabr 2010-cu ildə təntənəli mərasimlə inşasına start verilən SOCAR TOWERS-in tikintisini Türkiyənin «Tekfen Holdinq»inə daxil olan «Tekfen İnşaat ve Tesisat A.Ş.» – qısa desək, «Tekfen-İnşaat» aparır. Rəsmi məlumata görə, «Tekfen-İnşaat» həmin ilin martında elan olunmuş tenderlə - açıq müsabiqə yolu ilə 8 nüfuzlu şirkət arasından seçilib. Tenderin şəffaf və qanuni keçirilməsini müəyyən etmək, həmçinin binanın xərclərinin şişirdilib -şişirdilməməsi barədə düzgün qənaətə gəlmək üçün apardığımız araşdırmalar zamanı ARDNŞ-ə verilən bütün sorğular cavabsız qaldı.

Amma biz hesab edirdik ki, ARDNŞ belə gözədəyən məbləğdə vəsaitin xərcləndiyi bir layihə ilə bağlı məlumatları ictimaiyyətə verməkdə maraqlı olmalı idi. Ən azı layihənin şəffaflığını göstərmək üçün. Lakin ən maraqlısı odur ki, qazandığı tender və bizim ölkənin dövlət vəsaiti hesabına gördüyü işlə bağlı heç Türkiyə şirkəti də sorğulara cavab vermədi. Halbuki həmin sorğular həm «Tekfen Holdinq»ə, həm də ona daxil olan «Tekfen İnşaat ve Tesisat A.Ş.»yə yollanılmışdı. Hətta şirkətin Bakıdakı ofisinə də...

İnformasiya almaq, ifadə azadlığı və mətbuat hüququ üzrə mütəxəssis sayılan Media Hüquq İnstitutunun rəhbəri Rəşid Hacılı deyir ki, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti və onun vəsaitləri ilə iş görən təşkilatlar «İnformasiya əldə etmək haqqında» Qanunun 9-cu maddəsinə əsasən, informasiya verməyə borclu olan informasiya sahibləri sırasına aiddir. Həmin Qanunun 29-cu maddəsinə əsasən də, bizim istədiyimiz bilgilər də açıqlanmalı məlumatlardır.

«Ekspert» iqtisad jurnalının baş redaktoru, İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin sədri, uzun müddət İctimai Birliklərin «Mədən Sənayesində Şəffaflığın Artırılması» Koalisiyasının koordinatoru olmuş tanınmış iqtisadçı Qubad İbadoğlu tenderlə bağlı məlumatların açıqlanmamasını pisləyir və bunu layihə bağlı bütün proseslərin şəffaf və açıq olmaması kimi dəyərləndirir: «Hər şey düzgün olduğu halda məlumatların gizlədilməsinə heç bir maraq olmazdı. SOCAR-in əsas gəlirləri neft və qaz hasilatındandır və bu gəlirlər hesabına özünün korporativ maraqlarının reallaşdırılması zamani məlumatların gizlədilməsi qanunlara ziddir.»

ŞOK YARADAN «TEKFEN» GİZLİNİNİN AÇILMASI

Azərbaycan qanunlarına görə, böyük məbləğdə dövlət vəsaitinin xərcləndiyi sifarişləri yerinə yetirən şirkətlər yalnız tender vasitəsi ilə seçilməlidir. Üstəlik, tenderi elan edən təşkilatla onların arasında hər hansı ortaqlıq, ümumi maraq, asılılıq ola bilməz. «Dövlət satınalmaları haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununun 13-cü maddəsi həmin şirkətlərin tenderlərdə iştirakını maraqlar toqquşması kimi qiymətləndirərək, yolverilməz sayır.

Bəs biz nəyi müəyyən etdik? Axtarışlar və sorğular bizi hamının fəxrlə bəyan edəcəyi bir xəbərə yönləndirdi. Məlum oldu ki, sözügedən binanın tikintisi ilə bağlı tenderə qədər ARDNŞ-in «Tekfen-İnşaat»a sahib olması barədə razılaşması var. Daha doğrusu, hələ 2008-ci ildə ARDNŞ və azərbaycanlı iş adamı Mübariz Məsimovun sahibi olduğu «Palmali Holdinq» bu şirkətin 50 faizini satın almaq barədə «Tekfen Holdinq»lə razılaşma imzalayıblar. Türkiyə mətbuatı bu xəbəri «Azeri petrol devi Tekfen'in yarısını satın aldı», «Tekfen İnşaat'a Azeri ortak» bu kimi başlıqlarla yayıb. Bu haqda sənədlər isə həmin dövrdə Bakıda imzalanıb.

Düzdür, 2009-cu ilin əvvəlində «Tekfen Holdinq» və ARDNŞ qlobal maliyyə böhranı ilə əlaqədar bu ortaqlığın həmin ilin sentyabr ayına qədər ertələndiyini bəyan etmişdi. Lakin söhbət yalnız ertələnməkdən gedirdi, razılaşmanın ləğv edilməsi haqda bu günə qədər heç bir qərar elan edilməyib. Əksinə, tərəflər ona yenidən baxılacağını dəfələrlə bəyan ediblər. Ekspertlər deyir ki, ortaqlıq niyyəti elan edilib və rəsmiləşdirilib, sonradan dondurulsa da, hələ ləğv edilməyib. Odur ki, bu hal maraqlar toqquşması sayılmalı idi və «Tekfen» ARDNŞ-in elan etdiyi tenderlərdə iştirak edə bilməzdi.

Lakin tutaq ki, ARDNŞ «Tekfen İnşaat»da doğrudan da pay sahibi deyil. Bununla belə, onlar arasında ortaqlığı sübut edən başqa bir faktı heç kim inkar etmir. Bu ortaqlıq «Azfen» şirkətidir. Bu şirkətin 60 faizi ARDNŞ-in, 40 faizi «Tekfen»indir.

İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin sədri, makro-iqtisadiyyat üzrə xaricdə nəşr olunan bir sıra əsərlərin, həmçinin Dövlət Neft Fondunun Gəlirlərindən İstifadə İstiqamətləri haqda Strateji Sənədin müəllifi olan iqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru Vüqar Bayramov sözügedən tender və layihə barədə məlumatların ARDNŞ tərəfindən gizlədilməsini daha çox onun «Tekfen İnşaat»la şərik olması ilə bağlayır: «Tekfen İnşaat» şirkətinin səhmlərinin 50 faizinə ARDNŞ və məşhur azərbaycanlı biznesmen, Türkiyədə yaşayan Mübariz Məsimovun başçılıq etdiyi «Palmali»nin alması ilə bağlı razılaşma ciddi məqamdır. Üstəlik, ARDNŞ və «Tekfen»in buna qədər də ortaqlığı vardı. Həmin şirkətin ARDNŞ-in tenderində iştirak etməsi «maraqların münaqişəsi» baxımdan qadağandır. Keçirdiyi tenderdə ARDNŞ-ə ortaqlığı olan şirkətlər iştirak edə bilməz. Məhz bu baxımdan da tender sənədləri ictimaiyyətə açıqlanmır. Halbuki ARDNŞ dövlət şirkətidir və dövlət şirkəti olduğu üçün onun tikdirdiyi bina heç də özəl vəsaitlər hesabına inşa edilən bina ilə eyniləşdirilməməlidir. Məhz bu layihə ilə bağlı məlumatların ictimaiyyətə açıqlanması vacibdir.»

Qanunlar isə hər cür otaqlığı tenderdə iştirak etməyə zidd sayır. İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım Mərkəzinin həmsədri, Azərbaycanda əks-səda yaradan bir sıra iqtisadi araşdırmaların və monitorinqlərin müəllifi, tanınmış iqtisadçı Rövşən Ağayev isə bu məsələ ilə bağlı «Dövlət satınalmaları haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununu xatırladır: « Qanunun 13-cü maddəsi «Dövlət satınalmalarında maraqların ziddiyyəti» adlanır və onun birinci bəndinə görə, satınalan təşkilatdan hüquqi, maliyyə və ya təşkilati asılılığı olan malgöndərənlərin (podratçıların) həmin təşkilat tərəfindən keçirilən satınalma proseduralarında iştirakına yol verilmir. Bu qayda bütün növ tenderlərə aiddir. ARDNŞ özünə bağlı şirkətə bu cür böyük məbləğdə sifarişi verə bilməz. Qanun ciddi şəkildə pozulub və böyük məbləğdə vəsaitin şəffaf xərcləndiyinə zəmanət yoxdur. Bu, çox nadir və ağır pozuntulardandır.»

Ekspertlər deyir ki, SOCAR TOWERS-in tikintisi qanunsuz yolla aparılır və hətta tenderdə iştirak edən digər 7 şirkət də məhkəmə yolu ilə bu tikintini dayandırtdıra bilərlər. Normalda səlahiyyətli dövlət qurumları da bu qanunsuzluğu araşdırmalıdır.

NƏTİCƏSİ 2 İL ÖNCƏ BİLİNƏN TENDER...

İqtisadçı Rövşən Ağayev «Tekfen İnşaat»ın tenderdə qanunsuz iştirakını və qalib gəlməsini beynəlxalq qalmaqala səbəb olacaq fakt sayır: «Adətən Türkiyə şirkətləri bu cür qanun pozuntusu olan işlərə girmir və belə hallar həmin cəmiyyətdə qalmaqal yarada bilən bir haldır.»

Amma bu məsələdə kifayət qədər maraq doğuran başqa məqamlar da var. Türkiyə mətbuatı «Tekfen İnşaat»a ortaqlıqla bağlı xəbərlərdə qeyd edir ki, «Tekfen» ortaqlığa o şərtlə razı olub ki, SOCAR yaxın dönəmdə şirkətə milyardlarla tikinti sifarişi verəcək. «Yeni Şafak» qəzeti yazıb: «Anlaşma karşılığında Palmali ve Socar ortaklığı Tekfen İnşaat'a 37 milyar dolarlık inşaat işi verecek». «Tekfen» rəhbərliyi də bunu hər yerdə fəxrlə deyir.

İqtisadçılar isə bunu yolverilməz sayır. Onlar deyir ki, qanunlara görə heç bir dövlət sifarişi əvvəlcədən kiməsə söz verilə bilməz, xüsusən də dünyada 100-lərlə belə icraçı olduğu halda. Bu cür iqtisadi əhdlər, öncədən razılaşmalar zərərli və qanunsuz olmaqla yanaşı, şəffaf niyyətlərdən xəbər vermir, hər zaman korrupsiya və rüşvətə yol aça bilər. Həm də qanunlara görə icraçılar yalnız tenderlə müəyyən edilməlidir.

Öncədən razılaşmalardan söz düşdü və elə bu vaxt bəlkə də Azərbaycan tarixinin ən ilginc bir tender müsabiqəsindən danışmalıyıq. Sözügedən binanın təməlqoyma törənində Dövlət Neft Şirkətinin prezidenti Rövnəq Abdullayev söyləmişdi: «2010-cu ilin martında Dövlət Neft Şirkətinin yeni inzibati binasının tikintisi üzrə xidmətlərin göstərilməsi üçün açıq müsabiqə elan edilmişdir. Dünyanın 8 nüfuzlu tikinti şirkətinin iştirak etdiyi tenderdə Türkiyənin «Tekfen İnşaat» şirkəti qalib gəlmişdir.»

Amma... hələ 2008-ci ildə Türkiyə mətbuatı yazırdı ki, ARDNŞ-in yeni inzibati binasını «Tekfen İnşaat» tikəcək: «Tekfen Holding A.Ş, bağlı ortaklıklarından "Tekfen İnşaat ve Tesisat A.Ş ve Azerbaycan devlet petrol şirketi Socar arasında Socar'ın yeni yönetim binasının yapımı hususunda Bakü'de bir protokol imzalandığını duyurdu. 09 Ekim 2008.»

...Yəni 2010-cu ildə keçirilən bir tenderin qalibi 2008-ci ildən bəlli olub.

235 MİLYON ÇOXDUR, YOXSA AZ? XƏRCLƏR ŞİŞİRDİLİBMİ?

Azərbaycandan dövlət vəsaitləri ilə gerçəkləşən bir çox layihələrin həddən artıq baha olması, bu zaman xərclərin dünya standartlarına, mövcud iqtisadi reallıqlara və bazar qiymətlərinə uyğun olmaması, hətta bəzən xərclərin fantastik görünməsi son illərdə tez-tez səslənir. Mütəxəssislər, QHT-lər, araşdırmaçı jurnalistlər bu haqda zaman-zaman haray çəkirlər. Adi vətəndaşlar da bu xərclərin yüksək olmasına heyrət və narazılıqlarını ifadə edirlər. QHT-lərin və ekspertlərin apardığı əsaslı monitorinqlər də göstərir ki, bu layihələrdə korrupsiya riskləri çoxdur. Bu baxımdan, SOCAR TOWERS-in xərclərinin şişirdilib -şişirdilməməsi barədə sualın səsləndirilməsi çox təbiidir. Xüsusən də, təəccüb doğuran və şəffaflığa zidd olan yuxarıdakı halları nəzərə aldıqda bu sual çox aktual görünür.

Çox təəssüf ki, bu yöndə araşdırmalar apardıqda, suallar verdikdə dövlət orqanlarının təmsilçiləri hətta narazı qalır, az qala hansı əsaslarla şübhəyə düşdüyümüzü soruşmaq istəyirlər. Halbuki heç bir şübhə olmadan da, bu layihələr ictimai nəzarətə qapanmamalı, şəffaflıq sorğularına açıq olmalıdır. Təsəvvür edin ki, nə az, nə çox, düz 235 milyon dövlət vəsaitinin taleyindən söhbət gedir. Həm də bu qədər vəsaiti cəmi bir binaya xərcləmək istəyirlər...

İqtisadçı Vüqar Bayramov problemi belə ifadə edir: «Bir tərəfdən, bu tikintilərə ictimai monitorinq imkanları yoxdur, vətəndaş cəmiyyətinə və mətbuata tikintinin monitorinqini aparmaq imkanı yaradılmır. Digər tərəfdən, qiymətlər kifayət qədər yüksəkdir və bizim hesablamalar göstərir ki, bu vəsait Avropada inşa edilən eyni ölçüdə binanın xərcindən təxminən 2 dəfə çoxdur. Baxmayaraq, Avropada işçi qüvvəsi və materialların xərci Azərbaycan ilə müqayisədə xeyli yüksəkdir. O baxımdan təbii ki, qiymətlərin şişirdilməsi və vəsaitin təyinatından yayındırılması ehtimalı kifayət qədər böyükdür.»

Monitorinqlər üçün imkanlar olmasa da, mütəxəssislər müəyyən hesablamalar apara bilir, elə biz də bir çox müqayisələrə və təzadlar üz tuta bilirik...

İLHAM ƏLİYEVİN BİR ÇIXIŞINDAN YARANAN TƏZAD

7 may 2010-cu ildə prezident İlham Əliyev Kür daşqınlarına həsr olunmuş müşavirədə Bakının köçürülən ərazilərində əhalinin ödənilən pullardan narazılığını qınayaraq, Bakıda ən bahalı binalarda 1 kvadrat metrin qiymətinin 1500-1600 manat olduğunu demişdi.

Xatırladaq ki, bu, satış qiymətidir. Ora biznes adamları öz qazanclarını da əlavə ediblər. Deməli, həmin bahalı bina bundan az xərcə başa gəlib və 1 kvadrat metrin maya dəyəri 1500-1600 manatda xeyli azdır. Üstəlik, onlar bina üçün torpaq sahəsini, icazəni xeyli baha alırlar. Dövlət bu xərcləri çəkmir, qiymətə satış qazancı da əlavə etmir. Onda Bakının ən bahalı yerində ən bahalı tikintinin 1 kvadrat metrinin 1500 AZN-dən xeyli aşağı qiymətə başa gəldiyini qəbul etməliyik. Tutaq ki, 1000 manata.

Bəs onda SOCAR-ın binası niyə prezidentin dediyi satış qiymətindən də xeyli baha başa gəlir? Məsələn, 1880 manata.

Gəlin sadə bir hesablama aparaq. 200 metr hündürlüyündə olacaq 40 mərtəbəli SOCAR TOWERS-in 100 min kvadrat metr istifadə sahəsi olacaq. Binanın başa gəldiyi 235 milyon dollar( 185 milyon manat) xərci bu sahəyə bölsək, binanın 1 kv.m. sahəsi 1880 AZN-ə başa gəlir. 1000 manat hara, 1880 manat hara?

İqtisadçı Rövşən Ağayev də deyir ki, İlham Əliyevin dediyi qiymət tikililərin bazar dəyəri ilə bağlıdır: « Bazar dəyəri isə bəzən maya dəyərindən 4-5 dəfə də çox ola bilər. Deməli həmin qiymətə satılan binalar həmin məbləğdən xeyli aşağı qiymətə başa gəlir. Azərbaycanda işçi qüvvəsinin hazırkı dəyərini, tikinti materiallarının qiymətini nəzər alsaq, dizaynından asılı olmayaraq heç bir binada bir kvadratmetr tikintinin maya dəyərinin 1500 dollardan yüksək olacağı inandırıcı görünmür. Hazırda çoxmərtəbəli yaşayış evlərində hər kvadratmetr tikintinin maya dəyəri tam təmir nəzərə alınmaqla 500 manatdan çox deyil. Qoy inzibati binalarda xərclər bundan 2.5-3 dəfə çox olsun, bundan artığı mümkün deyil. Bunu nəzərə alsaq, deməli ARDNŞ-in 150 milyon dollara 100 000 kvadratmetrlik bina tikməsi tam realdır.»

Qazaxıstanın Asıl Tacı (Emerald Towers) ilə müqayisə

Astanadakı «Asıl Tac» - «Emerald Towers» 350 milyon dollara başa gəlib, 2010-cu ildə açılıb. 37, 43 və 54 mərtəbəli 3 bina-əkizdən ibarət olan bu kompleksin ən hündürü 210 metr olsa da 280 min kv.m. sahəyə sahibdir və 15 min adamın işləməsinə imkan verir. SOCAR TOWERS-in 2200 nəfərlik binasını onunla necə müqayisə etmək olar? 15 min nəfər işləyəcək bu binada.

Üstəlik, «Asıl Tac»ın 1 kv.metri 1250 dollara başa gəlib 350.000.000 /280.000=1250 $), SOCAR TOWERS-in 1 kv. metri isə 2300 dollara. Nədən?

Bəhreyndəki Ümumdünya Ticarət Mərkəzinin Əkiz Göydələnləri ilə fərq

BÜTM 240 metr hündürlüyündədir. 50 mərtəbədir. Ondan 34-ü ofislərdir, qalanları isə ali dərəcəli xidmət sahəsidir – restoranlar, konfrans zalları və s. Burada 5 mərtəbəli maşın parkinqi sahəsi də var, 1700 avtomobil tutur.

Bu əkizlər neçəyə başa gəlib? Layihələşdirmə də daxil olmaqla 150 milyon dollara. Bina 2008-də tikilib. ARDNŞ-in 230 milyonluq əkizlərindən 80 milyon ucuz. Amma bir fərq də var. 150 milyon dollara binanın külək generatorları ilə təmin edilməsi də daxildir. Külək generatorları isə binanın xərclərinin tezliklə ödənilməsinə imkan verəcək. Üstəlik, bu əkizlər dünyanın ekoloji üstün 10 binası siyahısına daxildir. Bina arxitektura sahəsində məşhur mükafatlara layiq görülüb.

«Sirs Tauer»

Çikaqo nəhəngi «Sirs Tauer»i tanımayan olmaz. O bir əfsanədir. Cəmi 50 min kvadrat metr sahədə tikilən (bizim əkizlər 12 min kvadrat tutur) binanın hündürlüyü 500 metri aşır. Zamanında 150 milyon dollara başa gələn bu nəhəngin indi 950 milyon dollara başa gələrdi; bu arada bina satıldığı üçün, həmin hesablamanı ABŞ-dakı nüfuzlu qiymətləndirmə şirkətlərindən biri aparıb. Bəli, Sirs Tauer ARDNŞ-in yeni ofisindən 4 dəfə baha başa gələrdi. Amma bu bina 2000 nəfərin işləməsinə bəs edən bizim SOCAR TOWERS-dən fərqli olaraq 350 min adamın işləməsinə bəs edir. Görün fərq nədədir. Maraq üçün araşdırdıq və bəlli oldu ki, bu binada yerləşən şirkətlərdən 50-nin işçi sayı 2 mini aşır. İldə 1 milyon turist qəbul edən bina xərclərinin bir hissəsini icarəsiz çıxarır.

2000 ƏLAHİDDƏ NƏFƏRİN İŞ YERİ ÜÇÜN?

SOCAR TOWERS-lə bağlı yuxarıdakı məqamlarla yanaşı, mütəxəssislər daha bir məsələyə diqqət çəkir: tutaq ki, xərclər şişirdilməyib, israfçılıq edilməyib. Bəs bu qədər xərcin cəmi 2200 nəfər işçinin iş yeri üçün sərf edilməsi nə qədər doğrudur? Bu qədər adamın iş yeri üçün bu qədər xərcə dəyərdimi? Rəsmi açıqlamaya görə bina 2000-2200 nəfərin işləməsi üçün nəzərdə tutulub.

Ekspert Rövşən Ağayevin hesablaması: «Hələ ümumiyyətlə baxmaq lazımdır ki, çoxsaylı müstəqil istehsal vahidləri, yəni müəssisələri olan şirkətin 2000 nəfərlik mərkəzi aparat saxlamasına ehtiyac varmı? Nəzərə alaq ki, bu müəssisələrin də hər birinin özünün idarəetmə aparatı var. Amma hətta 2000 nəfərlik heyətlə işləmək zəruri olduğu halda belə, 1 əməkdaşa maksimum 15-20 kvadratmetr işçi sahəsi nəzərdə tutmaqla, uzağı 30000-40000 kvadratmetrlik ofislə bu tələbatı ödəmək olar. Yəni ARDNŞ-in planlaşdırdığından 2.5-3 dəfə kiçik bina ilə.»

Xatırladaq ki, ARDNŞ-in ümumilikdə 70 mindən bir az çox işçisi var, Rusiyanın dövlət neft nəhəngi «Rosneft»in isə 150 mindən çox işçisi var, dövriyyəsi, hasilatı isə ARDNŞ-lə müqayisədə həddən artıq böyükdür. Amma «Rostneft» xeyli əvvəl 1499 nəfərlik mərkəzi aparatından əməkdaşların 10 faizini ixtisar edib. Üstəlik də, həmin aparat ARDNŞ-in indiki ofisi kimi əsrlik ömrü olan 4 mərtəbəli gözəl bir binada yerləşir. Elə ARDNŞ-in də indiki binası olduqca gözəldir...

Azad İqtisadiyyata Yardım Mərkəzinin sədri Zöhrab İsmayılın şərhi isə daha böyük təəccüb yarada bilər: «Məsələ bundadır ki, həmin 2000 nəfər işsiz deyil, onlar bu gün SOCAR-ın işçiləridir və onun müxtəlif binalarında işləyirlər. Həm də kifayət qədər yaxşı binalarda. Amma deyəsən hamı unudur ki, SOCAR-ın ildən-ilə istehsalı azalır. Ən dəhşətlisi odur ki, buna rəğmən şirkətin işçilərinin sayı artır.»

Vüqar Bayramov isə eyni məsəlin başqa tərəfini önə çəkir: «Əsas problem ondan ibarətdir ki, bu binaya ehtiyac iqtisadi baxımdan əsaslandırılmayıb. Tutaq ki, 2000 nəfər işçisi olan ARDNŞ üçün kifayət qədər bahalı və böyük binanın tikintisini əsaslandırmaq olduqca çətindir. Belə çıxır ki, hər bir işçiyə ayrılan ofis sahəsi 117 min dollara başa gələcək. Yəni bir işçinin stol-stulunu yerləşdirib onun işləməsi üçün 117 min dollar xərclənəcək. Bu isə absurddur. Başqa tərəfdən, hətta bu işçilərin yaradacağı orta dəyəri də nəzərə aldıqda binanın tikintisinə ayrılan vəsait uzun müddət özünü geri qaytarmayacaq.»

XƏRCİ ÇOX OLAN XƏRCLƏR...

İqtisadçı ekspert Zöhrab İsmayıl ARDNŞ-in bir çox layihələrinin və xərclərinin monitorinqində yaxından iştirak edib. Bu şirkətin fəaliyyəti ona xeyli tanışdır. O, əminliklə deyir:

«ARDNŞ-in bütün xərcləmələri bahadır. Məsələn, mənzil tikintisi. 2009-cu ildə mənzil tikintisinə qoyulmuş vəsaitlərin təhvil verilmiş mənzillərə nisbəti 855 manat/kv. m. təşkil edib. Eyni zamanda 2008-ci ildə SOCAR-ın inşa etdiyi Cəlilabad müalicə diaqnostika mərkəzinin hər kvadrat metri 1701 manata, Qazax MDM 1611 manata, Balakən Mərkəzi Xəstəxanasının isə hər kvadrat metri isə 1468 manata başa gəlib».

SOCAR TOWERS-ə gəldikdə də Zöhrab İsmayıl eyni fikri dəstəkləyir: «Məncə bu rəqəm azı 2 dəfə çoxdur. Lakin bunu monitorinq edib, sübut etməyə imkan vermirlər.»

Digər ekspert Vüqar Bayramov isə deyir ki, indi Bakıda 1 kvadratmetri 1500 manatdan baha başa gələn bina yoxdur: «Eyni zamanda həmin xərcə torpağın alınması, qeyri-rəsmi ödənişlər və s. də daxildir. Bu xərcləri kənara qoysaq və yalnız tikinti xərclərini hesablasaq ən baha tikinti kv.m. üçün 600 manatdan artıq deyil.»

Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban isə deyir ki, hətta ola bilsin, qarşıda 235 milyon dolların bəs etmədiyinin və tikintiyə əlavə vəsaitin ayrılmasının şahidi olacağıq. Çünki bu cür sonluqlar çox olub.

Mövzu ilə bağlı söhbət etdiyim, bütün ekspertlər dövlət satınalmaların da xərclərin baha olmasında şəffaflıq problemlərinin və korrupsiya risklərinin olduğunu önə çəkir. Onlar deyir ki, məhz bu problemlər olmadığı üçün Bakıda tikilən özəl binaların, biznes mərkəzlərinin tikinti xərcləri, həmin layihələri həyat keçirənlərin daha ciddi əngəllərlə üzləşməsinə baxmayaraq, kifayət qədər aşağı olur.

Bu il martın 1-də Beynəlxalq Şəffaflıq Təşkilatı – «Transparency International» və Gəlirlərə Nəzarət İnstitutunun (Revenue Watch Institute) yaydığı hesabat da çox şey deyir. Dünyanın 44 ən böyük neft-qaz şirkətinin ictimaiyyətə nə qədər açıq olmasına dair həmin hesabatda ARDNŞ «0» bal alıb. Amma biz «0»la ifadə edilən bir məbləğdən söhbət etmirik, həmin məbləğdə sıfırların ardıcıl sayı adamın başını fırladır...

P.S. Bu araşdırma «SCOOP-Caucasus» layihəsi çərçivəsində həyata keçirilib